«Μπορείτε να ανακαλύψετε περισσότερα για ένα άτομο σε μια ώρα παιχνιδιού παρά σε ένα έτος συνομιλίας», ανέφερε ο Πλάτωνας.
Η σημασία του παιχνιδιού για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού τονίζεται κατά διαστήματα από επιστήμονες και ειδικούς. Έχουν αποδοθεί πολλοί ορισμοί που αφορούν το παιχνίδι. Ένας πολύ καλός ορισμός αποδόθηκε από τον Huzinga (1955), ο οποίος αναφέρει ότι «το παιχνίδι είναι ελεύθερη δραστηριότητα που γίνεται με τρόπο συνειδητό, έξω από την κανονική ζωή, καθώς είναι κάτι μη σοβαρό αλλά ταυτόχρονα απορροφά το παιδί που παίζει. Δεν σχετίζεται με κάποια υλική ανταμοιβή και έχει τους δικούς του κανόνες και τα δικά του όρια» (Johan Huizinga, 1955). Ο πιο πάνω όρος του Huizinga δίνει παραστατικά την αξία και τη σημασία του παιχνιδιού.
Είναι σημαντική η σύνδεση της σημασίας του παιχνιδιού με την ψυχική ανθεκτικότητα. Η ψυχική ανθεκτικότητα ορίζεται ως η ικανότητα της αποτελεσματικής προσαρμογής του ανθρώπου σε κακοτυχίες και σε στρεσογόνα γεγονότα. Δηλαδή, η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στη δυναμική διαδικασία της θετικής προσαρμογής παρά την ύπαρξη δύσκολων και αντίξοων συνθηκών και παρά την έκθεση σε παράγοντες επικινδυνότητας. (Luthar, 2006, Masten 2001, 2007, Rutter, 2006).
Το παιχνίδι βοηθάει στη ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας σε αρκετούς τοµείς και πιο συγκεκριμένα στην αυτορρύθμιση, την επάρκεια, τη δημιουργικότητα, τη συναναστροφή και τη συνεργασία με άλλους, την ικανότητα αντίδρασης στο άγχος και σε απρόβλεπτες καταστάσεις όπως και στη µάθηση. Επίσης, προστατεύει από ψυχολογικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και ενισχύει τις πιθανότητες για ευτυχισµένη προσωπική και επαγγελµατική ζωή αργότερα.
Συχνά οι ερευνητές έχουν τονίσει τη σημασία του παιχνιδιού στη βελτίωση και ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας. Για παράδειγμα , οι Lester and Russell (2008) αναφέρουν πως ένα παιδί όταν παίζει κατασκευές µπορεί να κάνει ένα λάθος και να διαλυθεί όλη του η κατασκευή. Πολλές φορές, οι ενήλικοι βλέπουν ότι η κατασκευή θα καταρρεύσει και είτε προσπαθούν να προλάβουν την «καταστροφή» θέτοντας τις δικές τους ιδέες είτε επικρίνουν το παιδί. Η στιγμή της κατάρρευσης όμως αποτελεί µοναδική ευκαιρία για το παιδί να κατανοήσει το λάθος του και να σκεφτεί πως μπορεί να προχωρήσει για να το διορθώσει. Μέσα από αυτή τη διαδικασία το παιδί ενδυναμώνεται αφού νιώθει ικανό να μπορεί να ανταπεξέλθει από μόνο του στις δυσκολίες, οι οποίες είναι αναπόφευκτες στη ζωή.
Όσον αφορά την αυτορρύθμιση, επεκτείνεται σε δύο άξονες: (α) στην γνωστική και (β) στην κοινωνικό-συναισθηματική. Η πρώτη αναφέρεται σε δεξιότητες των παιδιών που έχουν να κάνουν με τη μνήμη, την αυτοδιόρθωση και την προσοχή, οι οποίες είναι σημαντικές για την επίλυση προβλημάτων. Η δεύτερη αναφέρεται στην ικανότητα να αποκτούν ευελιξία στις σχέσεις τους ένα προς ένα ή σε μεγαλύτερα κοινωνικά σύνολα ακόμη και όταν οι κοινωνικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές.
Μέσα από το παιχνίδι καλλιεργείται η υπομονή, αφού τα παιδιά εκπαιδεύονται να περιμένουν για να μπορούν να εκπληρωθούν οι επιθυμίες τους. Επιπλέον τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα και να βρίσκονται σε θέση να μπορούν να τα εκφράσουν. Η διαδικασία αυτή τα βοηθά να ρυθμίζουν τις πράξεις τους. Μέσα από το παιχνίδι αποκτούν την ικανότητα να ακολουθούν κανόνες ώστε να μπορούν να συνεργάζονται με τους συνομήλικους τους.
Επίσης από τη διαδικασία του παιχνιδιού καλλιεργείται η ενσυναίσθηση. Η ενσυναίσθση αποτελεί την συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου, και η κατανόηση της συμπεριφοράς και των κινήτρων του. Μέσα από τα παιχνίδια ρόλων τα παιδιά «αναγκάζονται» να συμμετάσχουν σε ρόλους που δεν ήταν από πριν καθορισμένοι. Μέσα από αυτή την διαδικασία τα παιδιά οδηγούνται να δουν τον κόσμο έξω από τον δικό τους ορίζοντα και να καταλάβουν τα συναισθήματα αλλά και τις σκέψεις όταν βρίσκεσαι σε μια διαφορετική θέση.
Με βάση όλα τα πιο πάνω γίνεται κατανοητό ότι τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι μπορούν εύκολα να επαναπροσδιορίζουν τους εαυτούς τους και να ενδυνάμωνονται κάνοντας έτσι τη διαδικασία της κοινωνικής τους ένταξης ευκολότερη, αφού το παιχνίδι μπορεί να είναι ατομικό, δυαδικό ή ομαδικό. Όπως έχει αναφέρει και ο Nuffield (στο Warlde, 2003) «η καλύτερη προετοιµασία για την ενήλικη ζωή είναι να έχουµε µια γεµάτη και ευχάριστη παιδική ηλικία». Ευχάριστη παιδική ηλικία ταυτίζεται με το παιχνίδι.
Η ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί όταν:
Εστιάζουμε στις ικανότητες και δεξιότητες των παιδιών με θετικό τρόπο.
Ακούμε με προσοχή το παιδί, χωρίς να δίνουμε λύσεις αλλά ενθαρρύνοντας το να βρει λύσεις.
Ενισχύουμε την ενσυναίσθηση. Γινόμαστε το παράδειγμα για τα παιδιά μας και δίνουμε χώρο σε όλα τα συναισθήματα για να εκφραστούν.
Ενισχύουμε την περιέργεια και την παιχνιδιάρικη διάθεση.
Ζητάμε βοήθεια από τα παιδιά π.χ. να ποτίσουμε ή να φυτέψουμε ένα λουλούδι.
Αφηγούμαστε ιστορίες και παραμύθια στα παιδιά και δίνουμε σημασία πως οι ήρωες τα κατάφεραν στο τέλος.
Αφήνουμε πάντα το περιθώριο να δεχόμαστε ακόμη και τα λάθη μας και είμαστε ευέλικτοι στις λύσεις.
Κατερίνα Μιχαήλ
Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, Οικογενειακή Σύμβουλος, Σύμβουλος Ζευγαριών, Κοινωνιολογία, ECP / ΠΣΨΘ / EFTA
Συνεργάτης Συστημικού Ινστιτούτο Κύπρου
Facebook Page: Katerina Michael Αριθμός Τηλ: 96409488
